Wirus Zika - Gorączka Zika

Co to jest wirus Zika?

Wirus Zika (ZIKV) został odkryty w Ugandzie w 1947 roku. Odkrył go Szkot Alexander John Haddow. Nazwa wirusa pochodzi od nazwy lasu, w którym wirus został odkryty przez tego naukowca. Został zidentyfikowany w stadach makaków.

Wirus Zika jest spokrewniony z wirusami wywołującymi m.in. gorączkę denga, gorączkę Zachodniego Nilu i japońskie zapalenie mózgu. Wywołuje on chorobę tropikalną zwaną gorączką Zika. Okres wylęgania sie choroby - od momentu zainfekowania wirusem do momentu pojawienia się objawów - wynosi minimum 9 dni. Poza gorączką, wywołuje również wysypkę oraz szereg innych objawów charakterystycznych dla wielu infekcji wirusowych. Zaobserwowano związek między wzrostem liczby zakażonych wirusem wśród kobiet w ciąży a wzrostem liczby dzieci rodzącymi się z małogłowiem.

Czy wirus Zika zagraża życiu?

Zakażenie wirusem Zika niekoniecznie musi skutkować pojawieniem się konkretnych dolegliwości. Tylko około 20% osób zakażonych odczuwa konsekwencje zakażenia. U pozostałych osób wirus nie wywołuje żadnych objawów. Gorączka Zika wywołana przez wirusa ma znacznie łagodniejszy przebieg niż w przypadku gorączki  denga i gorączki Zachodniego Nilu. Gorączka, jak i bóle mięśni (podobne jak w przebiegu grypy), trwają zazwyczaj nie dłużej niż tydzień. Podobnie jak w przebiegu innych zakażeń wirusowych w chorobie wywołanej przez Zika mamy do czynienia z zapaleniem spojówek oraz wysypką.

Niebezpieczne powikłania wirusa

Największy problem związany jest z tym, że u części zakażonych mogą rozwinąć się poważne powikłania. Wśród powikłań najczęściej wymienia się zespół Guillaina-Barrégo. Jest to choroba o podłożu autoimmunologicznym. Jej skutkiem w skrajnych przypadkach może być paraliż, ponieważ układ odpornościowy atakuje nerwy. Kiedy dojdzie do niewydolności oddechowej, pojawia się zagrożenie życia. Trzeba jednak podkreślić, że do takich sytuacji dochodzi bardzo rzadko a większość zakażeń ma normalny przebieg i nie pozostawia negatywnych konsekwencji dla naszego zdrowia. Jest natomiast groźny dla kobiet w ciąży, osób o obniżonej odporności oraz cierpiących na inne schorzenia.

Zakażenie wirusem Zika u kobiet w ciąży

Zakażenie wirusem Zika u kobiet w ciąży może wiązać się ze zwiększonym zagrożeniem urodzenia dziecka z małogłowiem. Do takich wniosków dochodzą naukowcy na podstawie zaobserwowanego wzrostu urodzeń dzieci z małogłowiem w Brazyli. W tym kraju, wraz z rozwojem epidemii zakażeń wirusem Zika w roku 2015, nastąpił wzrost urodzeń dzieci z tą wadą rozwojową o ponad trzy tysiące urodzeń.  Był to wzrost piętnastokrotny w porównaniu z rokiem ubiegłym. Szczególnie niebezpieczny jest kontakt z wirusem w pierwszym trymestrze ciąży. Małogłowie, zwane również mikrocefalią, objawia się zmniejszeniem rozmiarów głowy oraz mózgu noworodka. Mikrocefalia wiąże się z upośledzeniem rozwoju i dysfunkcją układu nerwowego.

Chociaż znamy przypadek, gdzie w przebadanych próbkach krwi i tkanek nowonarodzonego dziecka z małogłowiem, znaleziono materiał genetyczny wirusa Zika, to nie można jeszcze mówić, że związek między zakażeniem kobiet w ciąży a małogłowiem jest naukowo udowodniony.

Jak objawia się zakażenie wirusem Zika?

Wirus Zika wywołuje chorobę zwaną gorączką Zika. Do gorączki dochodzi u około 20% zakażonych. Zazwyczaj po zakażeniu wirusem nie występują żadne objawy. Jeżeli objawy wystąpią, mają zazwyczaj łagodny przebieg, podobny do innych łagodnych chorób wirusowych. Charakterystycznym objawem dla choroby zwanej gorączka Zika jest - oprócz gorączki  - wysypka, jak również zapalenie spojówek. Choroba objawia się także bólami mięśni. Podobnie jak w przypadku innych infekcji wirusowych pojawia się ogólne rozbicie, zmęczenie, światłowstręt, bóle brzucha.

W jaki sposób można się zarazić wirusem Zika?

Zika przenoszony przez komary

Wirus Zika występuje w krwi i nasieniu zakażonych. Wiemy na pewno, że wirusa Zika mogą przenosić komary. Na skutek ukąszenia komara wirus przenosi się z jednego organizmu na drugi. Wirus  utrzymuje się we krwi zakażonego przez około tydzień i w tym czasie, jeżeli osoba zakażona zostanie ukąszona przez komara, komar może być nosicielem wirusa. Zdolność przenoszenia nie mają wszystkie komary ale niektóre gatunki z rodzaju Aedes. Aedes aegypti (występują w Afryce, Azji Południowo-Wschodniej i obu Amerykach) oraz Aedes albopictus (to komar pochodzący z Azji, który obecnie występuje również w krajach południa Europy, a także np. Szwajcarii, Francji i Belgii). Komary te największą aktywność wykazują w ciągu dnia (rano i późnym popołudniem).

Zdjęcie Aedes aegypti

Na zdjęciu .

Autor: James Gathany, źródło: phil.cdc.gov

Zakażenie wirusem Zika drogą płciową

Najprawdopodobniej wirus może się też przenosić bezpośrednio z człowieka na człowieka poprzez kontakty płciowe. Taki przypadek został odnotowany w USA. Ten sposób przenoszenia się zakażenia został odnotowany ale przenoszenie się wirusa drogą płciową nie jest jeszcze dostatecznie zbadane. Należy podkreślić, że stan wiedzy na luty 2016 jest taki, że stwierdzono tylko jeden taki przypadek. Co oczywiście nie oznacza, że takich przypadków nie ma więcej. Na wiele pytań nie znamy jescze odpowiedzi. Czy osoby, które są nosicielami (ale nie wykazują żadnych objawów), również mogą przenosić wirusa? Jak długo po kontakcie z wirusem może dojść do zakażenia innej osoby poprze kontakt płciowy? Nie zbadano również stopnia zagrożenia. Nie wiemy jakie jest procentowe ryzyko przeniesienia wirusa, po odbyciu kontaktu płciowego z osobą zakażoną. Naukowcy wiedzą ile wirus przebywa we krwi zakażonego, natomiast nie wiadomo jeszcze, ile czasu może przebywać w nasieniu.

Przyczyny rozprzestrzeniania się wirusa Zika

Od roku 1947, kiedy to wirus został po raz pierwszy rozpoznany, nastąpiło rozprzestrzenianie się Zika na różne rejony świata. Wnuk odkrywcy Andrew Haddow, który zajmował się owadami przenoszącymi choroby zakaźne, ostrzegał  w roku 2012, że wirus Zika może się rozprzestrzeniać. Do takich wniosków doszedł badając genetykę tego wirusa. Przewidywania okazały się faktem. Obecnie z wirusem Zika mamy do czynienia w Środkowej i Zachodniej części Afryki, część Azji i regionie Pacyfiku. Wirus opanował także Amerykę Południową i Środkową, skąd najprawdopodobniej dotarł do Stanów Zjednoczonych. Największy problem jest w Brazylii, gdzie może być nawet ponad milion zakażonych osób. Pojedyncze przypadki zakażeń wirusem Zika odnotowano w 2016 roku w Europie.

Wśród przyczyn rozprzestrzeniania się wirusa Zika w 2014 roku na różne regiony, szczególnie jego przedostanie się do Ameryku Północnej, wymienia się mistrzostwa świata w piłce nożnej, których gospodarzami byli Brazylijczycy. Najprawdopodobniej do rozwoju epidemii w Brazylii przyczyniło się przeniesienie tego wirusa z rejonów Pacyfiku przez kibiców przybyłych na mistrzostwa. Podejrzewa się, że wirus przebył Ocean Spokojny również przeniesiony przez kibiców wracających z mistrzostw z Brazylii. Olimpiada w Rio de Janeiro, która ma odbyć się w 2016 roku z pewnością zwiększa ryzyko rozprzestrzeniania się wirusa w różne rejony świata. Nie należy jednak zapominać, że nie tylko wielkie zbiorowe imprezy przyczyniają się do rozwoju epidemii ale każda wizyta w rejony gdzie można zarazić się wirusem, a więc do przyczyn rozprzestrzeniania się Ziko, można zaliczyć po prostu turystykę, podróże handlowe.

Przyczyną wzrastającego zagrożenia rozprzestrzeniania się epidemii Zika na duże obszary świata jest ocieplenie klimatu. Chociaż stwierdzono przypadek przeniesienia się wirusa z człowieka na człowieka drogą płciową, to jednak podstawowym i naukowo potwierdzonym faktem jest, że do przeniesienia się Zika z człowieka na człowieka potrzebny jest odpowiedni rodzaj komarów. Wraz z ocieplaniem się klimatu, komary które dotychczas żyły w regionach ciepłych, tropikalnych, mogą mieć odpowiednie warunki życia również w regionach, które dotąd były dla nich niesprzyjające, jak np. Europa.

Czy w Europie możliwa jest epidemia wirusa Zika?

Wpływ na rozprzestrzenianie się wirusa Zika w krajach europejskich ma skala kontaktów ludności zamieszkującej Europę z regionami ogarniętymi epidemią Zika. Przyczynami przeniesienie wirusa do Europy będą więc, podobnie jak w innych regionach, turystyka i kontakty handlowe. Zwraca się uwagę, że najbardziej narażeni są mieszkańcy wysp Madera, z powodu rozwiniętych kontaktów handlowych z krajami Ameryki Południowej. W styczniu 2016 roku Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) ostrzegało, że wirus Zika może dotrzeć także do Europy. Na razie mamy do czynienia z pojedynczymi przypadkami w Danii, Portugalii, Wielkiej Brytanii i Holandii. Są to zakażenia związane z turystyką do krajów, szczególnie zagrożonych epidemią.

Czy w Europie możemy mieć do czynienia z rozwojem epidemii, czy tylko z pojedynczymi przypadkami? To zależy od tego, jakie są możliwości przenoszenia się wirusa z człowieka na człowieka bez pośrednictwa komara, co jeszcze dokładnie nie zostało zbadane. Wydaje się jednak, że na ten moment najważniejszym czynnikiem niezbędnym do rozwoju epidemii jest obecności komarów tropikalnych, które mają zdolność przeniesienia wirusa Zika na człowieka. Obecnie w Europie stwierdzono występowanie jednego z rodzajów komarów, który taką zdolność posiada. Jest to Aedes albopictus, który przybył z Azji. Nazywany jest komarem tygrysim. Występuje w krajach południa Europy, a także np. Szwajcarii, Francji i Belgii. Czynnikami, które mogą zwiększyć ich populację są zmiany klimatyczne, a więc ocieplenie klimatu. Aedes albopictus dotarł do Europy w 1975 r, kiedy to został przywleczony do Albanii, skąd rozprzestrzenił się do innych krajów południa Europy.

Zdjęcie komara tygrysiego: Aedes albopictus

Na zdjęciu samica komara tygrysiego Aedes albopictus żerująca na człowieku. W Europie po raz pierwszy odkryty w Albanii w 1947 roku.

Autor: James Gathany, źródło: phil.cdc.gov

Czy w Polsce może dojść do epidemii wirusa Zika?

W Polsce nie występują komary mające zdolność przenoszenia wirusa. Jednak nie należy wykluczyć, że gatunek Aedes albopictus, który występuje na południu Europy, może objąć rejony północne Europy.  Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób oceniła, że gatunek komara tygrysiego , który już pojawił się w południowej Europie, przy sprzyjającej pogodzie może dotrzeć nawet do południowych skrajów Skandynawii. Aedes albopictus może również, podobnie jak miało to miejsce w przypadku zawleczenia go z Azji  do Albanii, zostać zawleczony z innych krajów Europejskich do Polski i znaleźć tutaj w mniejszym lub większym okresie czasowym sprzyjające warunki do życia. W 2007 roku komar tygrysi został zaobserwowany w Niemczech, ale nie potwierdzono jego aklimatyzacji u naszego zachodniego sąsiada.

Zapobieganie zakażeniu Zika

Zapobieganie zakażeniu polega przede wszystkim na zabezpieczeniu się przed ukąszeniami komarów odpowiedzialnych za przenoszenie się wirusa Zika. Jeżeli to możliwe należy unikać wyjazdów w rejony, gdzie istnieje duże prawdopodobieństwo zakażenia wirusem. Jeżeli nosimy się z zamiarem podróży zagranicznej, najlepiej jest skontaktować się z poradnią chorób tropikalnych, w celu uzyskania porady, pozwalającej na zastosowanie odpowiednich działań profilaktycznych. Wybierając się w podróż zagraniczną, można zapoznać się z informacjami publikowanymi na temat danego kraju przez Państwową Inspekcję Sanitarną. Informacje o zagrożeniach można znaleźć również na stronie Ministerstwa Spraw Zagranicznych w zakładce "Polak za granicą".

W związku z tym, że wirus Zika stanowi największe zagrożenie dla kobiet w ciąży, zaleca się im całkowicie zrezygnować z podróży w rejony, gdzie wirus jest rozpowszechniony. Dotyczy to również małych dzieci oraz osób o obniżonej odporności lub z chorobami przewlekłymi jak: cukrzyca, choroby płuc, niewydolność nerek, niewydolność krążenia.

Do działań profilaktycznych możemy zaliczyć również unikanie kontaktów płciowych z osobami, które są zakażone wirusem. W związku z tym, że 80% zakażeń przebiega bezobjawowo, należy więc unikać takich kontaktów w rejonach, gdzie istnieje duże prawdopodobieństwo zakażenia. Jednak należy podkreślić, że nie wiemy jaki jest stopień ryzyka zakażenia się wirusem po odbyciu stosunku płciowego.

Według zaleceń Państwowej Inspekcji Sanitarnej, aby uniknąć zakażenia wirusem Zika, należy przede wszystkim zapobiegać ukąszeniom przez komary. Wśród działań profilaktycznych wymienia się stosowanie środków odstraszających komary, noszenie odzieży, która zakrywa w jak największym stopniu ciało, odzieży nie przylegającej do ciała. Warto również zapobiegać, aby komary przedostały się do miejsc w których nocujemy. W tym celu należy stosować bariery w drzwiach i oknach, takie jak moskitiery i siatki na owady.

Wirus Zika jest jeszcze mało poznany i nie opracowano szczepionki, która zapobiega lub znacznie ogranicza ryzyko zakażenia.

Leczenie gorączki Zika

Leczenie jest objawowe. Nie ma leku, o którym można powiedzieć, że leczy wirusową chorobę zwaną gorączka Zika. Kiedy zakażenie wirusem Zika objawi się gorączką i bólami, możemy, podobnie jak w przypadku innych podobnych infekcji wirusowych, zbijać gorączkę oraz zwalczać ból.

Farmaceutyki, które są wykorzystywane w leczeniu to środki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Choroba ma zwykle przebieg łagodny i trwa nie więcej niż siedem dni. Można wspomagać organizm witaminami i środkami, które wspierają odporność. Zaleca się picie dużej ilości wody, co jest pomocne dla organizmu w zwalczeniu wirusa oraz zapobiega odwodnieniu, spowodowanemu gorączką.

Autor:

Tomasz Kraska

Zobacz również objawy tej choroby: Objawy zakażenia wirusem Zika: Objawy gorączki Zika