Półpasiec

Jak można zarazić się wirusem ospy wietrznej i półpaśca?

Herpeswirus typu 3 (HHV-3) dostaje się do organizmu człowieka poprzez górne drogi oddechowe i/lub spojówki. Stąd przedostaje się do okolicznych węzłów chłonnych, a po kilku dniach do wątroby i śledziony, gdzie następuje jego replikacja (namnażanie wirusów). W dalszej kolejności wirusa można wykryć we krwi (wiremia). HHV-3 zakaża komórki nabłonka skóry oraz błon śluzowych oraz wiele innych tkanek i narządów. Pierwsze zakażenie wywołuje ospę wietrzną. Półpasiec pojawia się na skutek reaktywacji wirusa, który pozostaje w organizmie w postaci utajonej.

Wirus przenosi się z człowieka na człowieka. Ludzie są jedynym rezerwuarem wirusa odpowiedzialnego za półpaśca. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową oraz poprzez kontakt bezpośredni. Kobiety będące w ciąży mogą zarazić wirusem swoje nienarodzone dziecko, ponieważ wirus przenosi się przez łożysko.

Czy można zarazić się od osoby chorej na półpaśca?

Nie można zachorować na półpaśca z powodu kontaktu z chorym na tę chorobę. Wirus może przenieść się na osobę, która dotąd nie miała kontaktu z wirusem, a więc chory na półpaśca może spowodować u takich osób zachorowanie na ospę wietrzną.

Warto podkreślić fakt, że osoby chore na półpaśca zarażają w znacznie mniejszym stopniu w porównaniu do osób chorujących na ospę wietrzną. Zarazić mogą się głównie osoby wrażliwe na wirusa - najbardziej podatne na zakażenie. Półpasiec jest mniej zaraźliwy, niż ospa wietrzna, pomimo że jest to ten sam wirus. Dotyczy to osób chorych, u których choroba manifestuje się wykwitami na tułowiu (przenoszeniu się wirusa utrudnia odzież). Inaczej jest w przypadku półpaśca na śluzówkach oczu, jamy ustnej oraz nosa. W tych przypadkach zakaźność jest porównywalna z zakaźnością ospy wietrznej.

Na uwagę zasługuje również fakt, że ospa wietrzna, która rozwinęła się na skutek kontaktu z osobą chorą na półpaśca, zwykle ma łagodniejszy przebieg, w porównaniu z zakażeniem się od osoby chorej na ospę wietrzną.  W okresie, kiedy opracowywano szczepionkę przeciwko wirusowi odpowiedzialnemu za ospę wietrzną, dzieciom wszczepiano płyn z pęcherzyków  pobrany od chorych na półpasiec. Powodowało to wystąpienie ospy wietrznej o łagodnym przebiegu. Należy jednak pamiętać, że ospa wietrzna u osób dorosłych ma cięższy przebieg w porównaniu z dziećmi. Wyjątkiem są tutaj noworodki (szczególnie wcześniaki) oraz niemowlęta oraz dzieci przewlekłe chore, których odporność jest obniżona. Do grupy szczególnie zagrożonej ciężkim przebiegiem zalicza się kobiety w ciąży, wcześniaki urodzone przez matki, podatne na zachorowanie na ospę wietrzną, dzieci urodzone poniżej 28. tygodnia ciąży lub o masie ciała poniżej 1000 gramów, niezależnie od tego, czy matka przechorowała ospę wietrzną lub była szczepiona.

Wirus odpowiedzialny za pojawienie się półpaśca rozprzestrzenia się jedynie poprzez bezpośredni kontakt z płynem występującym w wykwitach półpaścowych. Osoba chora na półpaśca zaraża jedynie wtedy, kiedy na skórze ma pęcherze, w których płynie zlokalizowane są wirusy. Kiedy pęcherzyki zaschną i pojawią się strupki, chorzy już nie zarażają. Również chory nie zaraża przed pojawieniem się pęcherzyków na skórze oraz po ich ustąpieniu. Zaleca się, aby osoby chore zakrywały części ciała pokryte pęcherzykami, co zminimalizuje możliwość zakażenia osób w bezpośrednim otoczeniu.

Objawy półpaśca

Podstawowym objawem półpaśca są zmiany skórne. Jednak zanim dojdzie do manifestacji skórnej choroby, reaktywujący się wirus daje objawy zwiastujące w postaci bólu w obrębie jednego dermatomu (obszar skóry, który jest zaopatrywany czuciowo przez pojedynczy nerw rdzeniowy). Ból może mieć charakter ciągły lub przerywany. Pacjenci określają go w różny sposób: jako kłujący, piekący, pulsujący. Objawy te występują zwykle 3-4 dni przed wystąpieniem wysypki. Niektórzy pacjenci skarżą się również na bóle głowy, złe samopoczucie oraz gorączkę lub stan podgorączkowy. Objawem zwiastującym może być również uczucie mrowienia lub świąd skóry. Objawy zwiastujące występują u około 70-80% pacjentów.

Objawem widocznym na skórze są pęcherzyki wypełnione płynem surowiczym lub mętnym, które po 4-5 dniach pękają, z czasem zamieniając się w strupy. Po 3-4 tygodniach strupy odpadają. Zazwyczaj wykwity skórne występują w skupiskach na obszarze jednego dermatomu i jednej połowy ciała.  Najczęściej pojawiają się na tułowiu i dotyczą nerwów miedzyżebrowych (stąd nazwa choroby - półpasiec). Zmianą skórnym towarzyszy świąd oraz ból.

Więcej na temat objawów półpaśca >>TUTAJ<<

Leczenie półpaśca

Stosuje się leczenie przyczynowe oraz objawowe, które polega na łagodzeniu objawów związanych z chorobą. W leczeniu przyczynowym stosuje się leki przeciwwirusowe, które skracają czas trwania choroby ale również przyczyniają się do zmniejszenia nasilenia objawów choroby. Ważne jest, aby szybko rozpocząć leczenie, najlepiej już w pierwszej dobie, gdy pojawią się objawy skórne. Jest to warunek skutecznego leczenia lekami antywirusowymi.

Dolegliwości bólowe związane z półpaścem leczy się lekami przeciwbólowymi. Stosuje się także maści rozgrzewające i okłady. W leczeniu objawowym w celu złagodzenia świądu związanego z wysypką, stosuje się leki przeciwhistaminowe.

U osób z właściwie działającym układem odpornościowym rokowanie co do wyleczenia jest dobre. U niektórych osób może utrzymywać się tzw. ból poherpetyczny nawet przez kilka miesięcy. Jest to ból po półpaścu związany z neuralgią półpaścową. Z reguły trwa on podczas choroby oraz tydzień po ustąpieniu pozostałych objawów. U niektórych osób neuralgia półpaścowa nie występuje. Nie można zapobiec temu powikłaniu nawet rozpoczynając leczenie przeciwwirusowe na najwcześniejszym etapie rozwoju choroby. Ból tego typu leczy się objawowo.

U osób z upośledzona odpornością i w przypadku wystąpienia powikłań ryzyko trwałego uszczerbku na zdrowiu oraz zgonu zależy od rodzaju powikłania.

Powikłania półpaśca

Powikłania półpaśca występują częściej u osób z upośledzoną odpornością.

Powikłania dzieli się na miejscowe, neurologiczne oraz rozsiew pozaneurologiczny. Ten ostatni rodzaj powikłania polega na rozsiewie wirusa, namnażaniu się go na obszarze całej skóry. Wirus może zają narządy wewnętrzne, co powoduje wysokie ryzyko zgonu.

Do miejscowych powikłań zalicza się nerwoból poherpetyczny. Występuje on u około 20-50% pacjentów. Im starszy chory, tym większe ryzyko pojawienia się tego powikłania. O tym powikłaniu możemy mówić, jeżeli ból utrzymuje się więcej niż 30 dni od początku choroby albo pojawił się ponownie po 4 tygodniach.

Powikłaniem może być również poherpetyczny świąd, który może utrzymywać się nawet wiele miesięcy po ustąpieniu innych objawów. Świądowi skóry może też towarzyszyć nerwoból poherpetyczny.

Po ustąpieniu choroby na skórze chorych mogą pozostać blizny oraz przebarwienia.

Wśród powikłań neurologicznych wymienia się aseptyczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Powikłanie to w formie bezobjawowej występuje u około 30% pacjentów z prawidłową odpornością. W przypadku postaci objawowej zapalenie ma przebieg łagodny i ustępuje całkowicie  bez leczenia po 1-2 tygodniach.

Rzadko u pacjentów z półpaścem dochodzi do ostrego zapalenia mózgu. Częstszym powikłaniem jest przewlekłe zapalenie mózgu, jednak praktycznie dotyczy ono pacjentów z upośledzoną odpornością, zwłaszcza chorych na AIDS.

Powikłaniem półpaśca jest też udar mózgu. Dotyczy ono pacjentów z półpaścem ocznym. U pacjentów z upośledzoną odpornością może dojść także do zapalenia rdzenia kręgowego.

Wśród powikłań półpaśca wymienia się także zapalenie siatkówki oraz porażenie nerwu twarzowego. Powikłania dotyczą głównie osób z półpaścem ocznym i z upośledzoną odpornością.

Zapobieganie półpaścowi

Przede wszystkim przed zachorowaniem na półpaśca może uchronić szczepionka przeciw ospie wietrznej. Zapobieganie zachorowaniu na ospę wietrzna, zmniejsza również ryzyko zachorowania na półpaśca w późniejszym wieku. U 10-20% osób, które zachorowały na ospę wietrzną, wirus po kilku-kilkudziesięciu latach wywołuje półpasiec. 95% osób zaszczepionych nie zachoruje na ospę wietrzną. Jeżeli zachoruje to choroba przebiega łagodniej, co pozwala zminimalizować ryzyko powikłań.

Szczepić można się po 9. miesiącu życia. Szczepionka przeznaczona jest zarówno dla dzieci, jak i dorosłych. Podaje się dwie dawki w odstępstwie 4-6 tygodni. Nie ma górnej granicy wieku, do kiedy można się szczepić. Szczepionka jest przeznaczona dla dzieci i dorosłych, którzy jeszcze nie chorowali na ospę wietrzną. Szczepionka jest bezpłatna tylko dla niektórych dzieci do ukończenia 12. roku życia, zaliczanych do grup zwiększonego ryzyka. Są to dzieci z grup ryzyka ciężkiego przebiegu ospy wietrznej oraz dzieci przebywające np. w zakładzie opiekuńczym lub uczęszczające do żłobka. Szczepienie dzieci przedszkolnych jest płatne.

W Polsce dostępne są również szczepionki skojarzone przeciwko odrze, śwince, różyczce i ospie wiecznej (MMRV). Decydując się na szczepienie skojarzone zmniejszamy ilość wkłuć z czterech do jednego, co szczególnie u małych dzieci jest sporym atutem tej szczepionki.

Istnieje również szczepionka, która zapobiega zachorowaniu na półpaśca u osób, które chorowały na ospę wietrzną. Jednak taka szczepionka przeciw półpaścowi nie jest obecnie dostępna w Polsce.

Metodami ochronnymi przed zachorowaniem na półpaśca jest izolacja chorych od osób zdrowych, zwłaszcza z grupy ryzyka. Do działań zapobiegawczych należy również zakrywanie zmian skórnych, np. ubraniem. Pozwala to na zmniejszenie ryzyka zakażenia wirusem HHV-3 osób kontaktujących się z chorym.

Półpasiec a ciąża - ryzyko przeniesienia półpaśca z matki na płód

Na półpaśca z reguły chorują osoby starsze. Ryzyko półpaśca gwałtownie wzrasta po 50. roku życia. Po 85. roku życia, co druga osoba, która była chora na ospę wietrzną zachoruje na półpasiec. Na całym świecie, zapadalność na półpasiec waha się w zakresie od 1,2 do 3,4 przypadku na 1000 osób rocznie, wzrastając do 3,9-11,8 na 1000 osób, wśród osób powyżej 65. roku życia. Biorąc pod uwagę te dane widać, że wraz z wiekiem ilość zachorowań wzrasta. Z reguły ciąża dotyczy osób poniżej 35. roku życia, a więc w młodym wieku. Wśród tej grupy wiekowej ryzyko zachorowania istnieje lecz jest mało prawdopodobne.

Jeżeli w przeszłości kobieta chorowała na ospę wietrzną kontakt z osobą chorą na półpaśca nie spowoduje zachorowania, ani na półpaśca, ani na ospę wietrzną. Natomiast jeżeli kobieta nie przechodziła ospy wietrznej w przeszłości, istniej ryzyko zarażenia się wirusem, który spowoduje zachorowanie na ospę wietrzną. Podobnie z dzieckiem nienarodzonym. Nie może ono zarazić się półpaścem, gdyż ewentualny kontakt z wirusem, będzie jego pierwszym kontaktem, a więc zakażenie wywoła ospę wietrzną. Nie jest to wcale dobra wiadomość, gdyż ospa wietrzna jest niebezpieczną chorobą dla dziecka w łonie matki.

Warto w tym miejscu podkreślić, że w Polsce od 2005 roku dostępna jest szczepionka przeciwko ospie wietrznej. Szczepionka jest zalecana kobietom planującym ciąże, które nie chorowały na ospę wietrzną w przeszłości. Szczepionka ta chroniąc przed zachorowaniem na ospę, jednocześnie chroni również przed półpaścem.

Wystąpienie półpaśca u kobiety w ciąży świadczy o reaktywacji uśpionego wirusa. Ryzyko półpaśca w ciąży dotyczy jedynie kobiet, które w przeszłości chorowały na ospę wietrzną. Warto podkreślić, że półpasiec w ciąży nie musi oznaczać, że dziecko również zachoruje. Zakażenie z matki na płód jest bardzo mało prawdopodobne. Ryzyko zakażenia wrodzonego w przypadku zachorowania matki na ospę wietrzną w pierwszych 2 trymestrach ciąży wynosi 1-2%, natomiast ryzyko w przypadku zachorowania na półpasiec można oszacować na 0,05-0,1%, czyli jest znikome.

Autor:

Tomasz Kraska

Zobacz również objawy tej choroby: Objawy półpaśca